Van design tot beeldhouwkunst: de betovering van de vorm

Een wel heel bijzondere artistieke loopbaan, die van Johannes Genemans (1942, Leiden), die zich met heldere verbeeldingskracht ontwikkelt Van design tot beeldhouwkunst en gehoor geeft aan een roeping die al van kindsbeen af met onvoorstelbare hartstocht wordt aangewakkerd en tot wasdom komt na een lange en intensieve carrière als kunstzinnig stylist van de schoenenmode made in Italy. Eind jaren zeventig begin jaren tachtig veroverden zijn vernieuwende schoenmodellen heel Europa, wat meteen ook het enorme succes verklaart van merken als ‘Opanka’ en ‘Arco Sport’, die een steeds veeleisender en ter zake kundige clientèle voor zich wisten te winnen. Maar begin jaren negentig trekt Genemans zich terug uit de mode styling: hij verkoopt zijn bedrijf en herontdekt zijn oude liefde voor de kunst, in het bijzonder voor de beeldhouwkunst: een heilig vuur dat al sinds zijn kinderjaren in hem brandt.

De artistieke vorming

In enkele jaren doorloopt hij alle fases van zijn artistieke vorming en opkomst. Hij bestudeert de klassieke beeldhouwkunst, bezoekt musea en pinacotheken, komt over de vloer bij de marmerbeeldhouwers van Pietrasanta en Carrara, verfijnt zijn talenten door lessen te nemen bij de beste meesters, onder andere bij Sandro Sansoni die hem inwijdt in de verschillende technieken van de taal der plastiek. Wanneer we nu zijn talrijke creaties bewonderen (figuren, bustes, portretten, reliëfs, openbare en particuliere herdenkingsmonumenten en moderne symbolische composities) worden we getroffen door de stilistische perfectie en de plastische zachtheid van deze werken, die een sfeer van ingehouden poëtische emotie uitstralen en een heldere transcendentie van het wezen met het gecreëerde.

De levenskracht van het beeld

Johannes Genemans (sinds 1993 woont en werkt hij in het gewest Le Marche in Italië) is een briljant architect van de vorm die hij kundig en evenwichtig uit de massa weet te distilleren, een intuïtieve en fantasierijke ‘homo faber’ die in staat is de neoklassieke en renaissancistische idee van de volmaakte vorm naar het hoogste esthetische niveau te voeren. Tegelijkertijd verenigt hij lichaam en ziel van al het moois dat is geschapen met de onschuld van een godenkind dat van de berg Olympus is afgedaald om aan het strand te spelen en zijn zandkastelen doordesemt met zijn ademtocht, waardoor ze vloeiend, vrij en levend worden in de betovering van de vorm, in de zuiverheid van de ziel. En in de openbaring van een verheven gedachte die de hemel van haar schoonheid berooft om glans en levenskracht te geven aan de beroeringen van het hart en de gevoelens van de geest, zoals alleen de uitverkoren kunstenaars dat kunnen. In de beelden van Genemans zit de vreugde over zijn mens-zijn, een gevoel dat beweegt tussen de immanentie van het objectieve gegeven en de idyllische visie van pure schoonheid, zonder welke geen enkel werk, volgens zijn opvattingen en manier van werken, bestaansrecht zou hebben. Een artistiek ideaal dat zijn grondslag en inspiratie vindt in de exemplarische modellen uit de hellenistische beschaving waar het beeld de uiterste perfectie bereikt met Phidias en Praxiteles, en in die van de neoklassieke kunst waar de verhevenheid van het gebaar de uiterst formele en technische volmaaktheid belichaamt, in het licht van de hogere idee van ongerepte, eeuwige en universele schoonheid zoals die tot uitdrukking komt in de meesterwerken van Antonio Canova, die de kunstenaar als gids en maatstaf beschouwt voor zijn vruchtbare productie. Genemans zit in dit plastische en formele universum, volmaakt in evenwicht tussen de rationele visie en het poëtische gevoel, waar de levenskracht van de creatieve inspiratie de vormloze massa uit haar starheid bevrijdt. Gedreven door de angst voortdurend door de tijd te worden ingehaald, beeldhouwt en modelleert hij, verleidt hij als het ware het materiaal, waardoor geleidelijk de vorm ontstaat die hij voor ogen had en nu door zijn kundige, beweeglijke en gevoelige handen concreet wordt. En als door een wonder verandert het vorm- en zielloze materiaal in een indrukwekkend en betoverend plastiek; zo echt en waarachtig als het oppervlak van de vorm overkomt, zo diep en treffend is de emotionele, zintuigelijke en spirituele zeggingskracht waardoor het een uniek en origineel werk wordt dat onze blik naar zich toe trekt en ons innerlijk-zijn beïnvloedt. Aandachtige analyse toont ons dat de beelden van Genemans iconen, symbolen, zijn van dit hartstochtelijke bezit van ons leven; het zijn levende, harmonieuze en dynamische ‘wezens’ die bewegen en dansen in de open ruimte en de tegenstem vormen bij de verwondering over al het geschapene. Op die manier ontstaat een onvergelijkelijk scenario waar de lichtheid van vorm de sublimatie is van het verheven begrip van schoonheid en harmonie, het inspirerende thema en de ideële boodschap van al zijn werken.

Een liefdeslied

Op deze continue Anabasis (tocht naar de anima) voelt de kunstenaar de behoefte zijn oorspronkelijke bekoring en verwondering te herontdekken, die vooral verbonden is aan de vrouwelijke figuur en haar mysterieuze en dromerige universum, aan haar gracieuze, elegante en verleidelijke vrouwelijkheid. Het is verrassend te zien hoe hij dit vrouwelijke effect in zich opneemt en de emotionele spanningen weet om te zetten in plastische beelden die licht lijken uit te stralen en lijken te baden in zoete betovering. De door Genemans gecreëerde beelden zijn jonge, ontluikende meisjes, fascinerende sterren, lichtvoetige nimfen en muzen, een sprankelende aaneenschakeling van vrouwelijke figuren die hij gezien, gevoeld en gedroomd heeft, naar wie hij verlangd heeft en die hij heeft liefgehad, en die hij vormt en doorgrondt en wier levenslust en essentie hij weet te vangen. Deze bewonderenswaardige reeks vormt een intrigerend medium dat de betekenisvolle momenten van zelfbespiegeling uitdrukt van een helder en coherent bewustzijn dat krachtig pulseert in een volheid van taal die al sinds zijn geboorte in het teken staat van schoonheid en harmonie. In Genemans leven logica en creatieve fantasie harmonieus samen met de pure frisheid der poëzie, zonder te botsen. En of dat vervolgens in zijn beelden gestalte krijgt in een dromend gezicht, een bevend naakt, een rank lichaam, een schalkse godin of een jeugdig meisje, dat is van secundair belang, omdat in elke werk toch altijd weer de lichte ademtocht van de verbeeldingskracht de boventoon voert die elk beeld een universele, poëtische en geestelijke betekenis verleent in dat gebied zonder tijd en ruimte waar de dromen van de mens en de hoop van de mensheid vertoeven. Dit openbaart zich in de werken waaraan de kunstenaar namen geeft uit de wereld der bloemen, mythen en literatuur, waar schoonheidsidealen een concrete vorm aannemen en een diep gevoelsleven weerspiegelen. Dit geldt voor de in zoete overpeinzingen verzonken Felizia, voor de zachte, sensuele Lobelia, voor de tedere en in haar eeuwige schoonheid verloren Camelia, voor het met vruchten en herfsttinten omlijste gelaat van Mangolita, voor Altea, de opkomende zon met haar heldere en trotse blik; en ook voor andere betekenisvolle vrouwelijke iconen: de lichtvoetige Angelica gevangen in een ritmische beweging, de bevende Ninfea die haar armen uitstrekt naar de hemel, de verleidelijke Gardenia die zich op haar hurken schaamteloos overgeeft aan de warmte van de zon en de god van de liefde, de lieftallige Florenzia gehuld in zachte en suggestieve kledij, de prachtige en uitdagende Afrodite met haar volle, uitnodigende borsten als ‘elegante champagnecoupes’ (Madame de Pompadour), het golvend haar over de borst, een duif op het hoofd en een kostbare, fijn geciseleerde oorbel, waar de zielen van de minnaars die haar liefdesleven hebben bepaald symbolisch in de schakels zitten opgesloten.

Het project ‘Inter-cultura’

Het staalboek van vrouwelijke personages is hiermee niet voltooid, maar wordt verder verrijkt met weer andere figuren die onlosmakelijk zijn verbonden met een ambitieus project, Inter-cultura genaamd, dat Genemans ter gelegenheid van een grote tentoonstelling of een belangrijk publiek initiatief wil presenteren. Het is ideëel gezien een vernieuwend werk, multicultureel, dat zich ten doel stelt een universele boodschap van vrede en solidariteit te verspreiden. De werken, die al zijn bepaald en voltooid, in eeuwig brons gegoten, beelden jonge moeders uit van verschillende continenten, die luisteren naar de namen: Carolina, de Europees-Mediterraanse, Letizia, de Amerikaans-Braziliaanse, Dahkla de Afrikaanse, Orissa de Indiase, Geisha de Japanse, Asma de Arabische, met elkaar verbonden door een gemeenschappelijk en krachtig gevoel van liefde en vreedzame samenleving, met respect voor de rechten van de mens, zorg voor de gezondheid en een eerlijke verdeling van de op deze wereld beschikbare rijkdommen. Het zijn recentelijk gemaakte beelden, die verschillende etnische wortels en culturen symboliseren en waaraan nog weer andere zullen worden toegevoegd, zodat alle volkeren van de vijf continenten vertegenwoordigd worden en een stem en identiteit krijgen. Deze zorgvuldig uitgebeelde ‘wezens’ met hun eigen gelaatsuitdrukkingen, kenmerkende kledij en de symbolische kleuren van hun land, geven eenstemmig uitdrukking aan gevoelens van vriendschap, eenheid, liefde en verantwoordelijkheid voor een betere toekomst voor onze planeet.

Schoonheid als waarheid

Het is belangrijk op te merken hoe Genemans erin slaagt in zijn werken het dynamisch gevoel van de beweging en van de opwaartse impuls tot uiting te laten komen. Hij volgt hierbij elke spanning van het menselijk lichaam, dat hij tot in detail heeft bestudeerd en met een enorme uitdrukkingskracht weet weer te geven, waarbij gebaren, bewegingen en houdingen harmonieus op elkaar afgestemd zijn. De gebruikte bloemen- en plantendetails, en ook het over de schouders golvend of juist opgestoken haar, verlenen aan de vrouwelijke onderwerpen een angstige natuurlijkheid en een impliciete heiligheid. Deze bijzondere aspecten in combinatie met modeaccessoires (haarspelden, linten, foulards, hoeden, enz.) en de kleurschakeringen van het materiaal definiëren een schitterende, eigentijdse enscenering die ons terugvoert naar de fantasievolle stylist die zijn creaties het liefst plaatst tegen een achtergrond van schilderijen of uitvergrotingen en die zich altijd weer laat inspireren door het eeuwige schoonheidsideaal dat nooit en te nimmer het toneel verlaat. Want, zoals de Engelse dichter John Keats schrijft: ‘schoonheid is waarheid, waarheid is schoonheid’.

De favoriete beeldhouwers

Dezelfde bezielde spanning treffen we aan in andere beelden, stuk voor stuk technisch en stilistisch bijzonder knap uitgevoerd, wat het kundige vakmanschap bevestigt dat de kunstenaar tijdens zijn lange, gepassioneerde artistieke loopbaan heeft verworven, eerst in de wereld van design en haute couture, daarna uitputtend in de beeldhouwkunst. Zijn werken, vervaardigd in brons, marmer, klei of hars, of geschilderd op nat gips en dergelijke, vormen de onvervreemdbare modellen van een brede artistieke visie die teruggrijpt op bepaalde aspecten van het neoclassicisme en zich gericht laat beïnvloeden door het beste uit de Europese en Italiaanse beeldhouwtraditie, van de stamvader Gian Lorenzo Bernini tot Bertel Thorvaldsen (zijn werken sieren het Palazzo Quirinale in Roma) en zijn Nederlandse leerling Johannes van der Ven (die tussen 1840 en 1850 verschillende beelden voor het Vaticaan maakte), van Antonio Canova, zijn beroemde meester, tot Rodin en Maillon, tot aan de meest verfijnde en fantasierijke scheppingen uit onze eigen tijd zoals die van de maestro Emilio Greco, zonder dat deze stilistische verwijzingen echter ook maar op enigerlei wijze de vrije en waarachtige roeping beïnvloeden, die opkomt voor de autonomie en originaliteit van de expressie die pulseert van diepe menselijkheid en intieme poëzie.

Een beeld als symbool

De bevestiging van deze keuze komt tot uiting in het reusachtige beeld van een visser, Il Pescatore, dat in het oude centrum van Numana staat, een beeld-als-symbool dat enorm geliefd is bij de inwoners en het leven van deze moedige mannen van de zee uitbeeldt: het door de zilte zeelucht verweerde en door het zware werk getekende gezicht, de trotse blik die de horizon aftuurt, het visnet in de hand, maken van dit nederige en sterke personage van de Adriatische kust een soort legendarische held die regelrecht uit een zeeavonturenverhaal van de Amerikaanse schrijver Herman Melville lijkt te zijn gestapt (Moby Dick, 1851, zijn meesterwerk).

De droom van de artiest

Van zijn vroegste ervaringen in Duitsland en Engeland tot aan de kleine schoenenboetiek in Nederland met als eerbetoon aan Italië de naam ‘Contessa’, van de eerste styling voor vrouwen tot aan de prototypen van schoenen uit zijn beroemde designatelier Euro Moda in Civitanova Marche, heeft Johannes Genemans de artistieke weg met zevenmijlslaarzen beklommen. Tegenwoordig vinden zijn beelden internationaal weerklank. Het geheim van dit succes? Hij legt het zelf uit: ‘De schoonheid van de Riviera del Conero heeft mij ertoe gebracht voor Le Marche te kiezen. Het betoverende landschap van deze streek, een en al harmonie, licht en kleur, zijn voor mij onuitputtelijke inspiratiebronnen. Hier heb ik mijn droom als artiest kunnen realiseren’. Op deze vruchtbare aardkluiten, geboortegrond van de vooraanstaande schilder Raffaello Sanzio en de dichter van De oneindigheid, Giacomo Leopardi, blijft Johannes Genemans, stylist, creatieveling, lofzanger van de schoonheid en de zuivere vorm, met buitengewone toewijding werken in het teken van een nieuwe schepping die stromen waarheid en poëzie over ons uitstort.

Alvaro Valentini

De jeugd is gelukkig, want zij heeft het vermogen de schoonheid te zien.
Wie de gave heeft de schoonheid te herkennen, zal nooit oud worden.

Kafka